„Discussion and argument are essential parts of science; the greatest talent is the ability to strip
a theory until the simple basic idea emerges with clarity.”
Albert Einstein (1879 – 1955)
Efektywna komunikacja jest jedną z czterech kluczowych kompetencji potrzebnych w XXI wieku, niezbędną do prowadzenia innowacyjnych projektów, które obecnie realizowane są na styku wielu dziedzin nauki, techniki i sztuki. Rozwój początkowej idei, praca nad projektem, krytyczne spojrzenie, dyskusja nad rezultatami prac oraz prezentacja wyników wymaga jasnych i czytelnych komunikatów, skutecznie przekazujących informację oraz pomagających realizować zamierzony cel. Obserwując wiele debat, zarówno w środowisku naukowym jak i poza nim widzimy tutaj dużo do zrobienia.
Proponowany przez nas model wszechstronnej edukacji S-TEAM-PBL, powstał z połączenia słowa odnoszącego się do edukacji obejmującej każdą dziedzinę wiedzy – STEAM (ang. Science, Technology, Engineering, Art, Mathematics) ze skrótem oznaczającym metodę nauczania projektowego – PBL (ang. Project-Based-Learning). W akronimie tym ukryte jest również słowo TEAM, podkreślające interakcję i współpracę osób z różnym doświadczeniem naukowym i artystycznym. Tutaj szczególnie ważne jest zdobywanie i rozwijanie umiejętności dotyczących wzajemnego komunikowania się podczas pracy zespołowej, a także prezentowania rezultatów projektu szerokiemu gronu odbiorców.
Zatem czy można sobie wyobrazić nowoczesną, wszechstronną edukację z pominięciem elementów retoryki, jak to ma miejsce dotychczas?
Retoryka to sztuka budowania pięknej, przekonywającej wypowiedzi. W starożytności nie tylko uważana za dziedzinę nauki i wiedzy, ale filar kultury, będący podstawą wartościowego życia. Zasady wprowadzili około 300 lat p.n.e. greccy mistrzowie słowa: Platon, Arystoteles oraz Demostenes oraz doskonali rzymscy mówcy: Cyceron i Kwintylian.
Retoryka Arystotelesa definiuje to słowo nie tylko jako zbiór zasad i reguł odnoszących się do poprawnej wypowiedzi, ale również jako praktyczną umiejętność, pozwalającą na ich szybkie i sprawne zastosowanie w określonej sytuacji. Sam Arystoteles nie tylko nie powiela poglądów swojego mistrza Platona, ale krytycznie się im przygląda i polemizuje z nimi. W dziełach Demostenesa możemy uzyskać informację odnośnie harmonii, zwartej konstrukcji, odpowiedniego doboru słów i ich wzajemnego współbrzmienia. Wszystko po to, aby w rezultacie otrzymać konkretną i wyrazistą wypowiedź, która zostanie zapamiętana.
Studiowane i stosowanie zasad retoryk pozwoliło odnieść sukces Cyceronowi, który wywodził się z małomiasteczkowej społeczności i tylko dzięki uporowi oraz zdolności przekonywania tłumów wzbił się na szczyty władzy, zapisując się w historii światowej literatury. Inny rzymski retor Kwintylian spisując swoje przemyślenia w 12 księgach, podkreślał, że mowa powinna przede wszystkim uczyć, bawić i motywować. Odnosił się także do korzyści ze wspólnego nauczania, podczas którego uczniowie zdobywają także wiedzę od siebie nawzajem.
Jednym ze sposobów nauczania, który szczególnie przypadł nam do gustu była forma debaty oksfordzkiej, która oprócz komunikacji pozwala rozwijać dodatkowe kompetencje, takie jak: kreatywność, koordynowanie zadań oraz krytyczne myślenie. Istotne są w niej elementy odnoszące się do uporządkowanego sposobu przekonywania poprzez budowanie argumentów i kontrargumentów. Swoim doświadczeniem w tej dziedzinie podzielił się z nami Piotr Szefer, spiker Reprezentacji Polski w piłce nożnej oraz członek Krakowskiego Stowarzyszenia Mówców. Warto pamiętać o złotej zasadzie budowania argumentów: state, explain, illustrate, czyli powiedz, wyjaśnij i zilustruj oraz że wstęp, rozwinięcie i zakończenie to niezbędne elementy każdego wystąpienia.
Przed uczestnikami postawiliśmy trudny temat do dyskusji: „Szkoła XXI wieku powinna skupiać się na rozwoju kompetencji, a nie przekazywaniu wiedzy”. Już sama definicja wiedzy i kompetencji wzbudzała kontrowersje, pojawiły się także bardzo ciekawe argumenty po obu stronach – opozycji i propozycji:
– wiedza bez kompetencji jest bezużyteczna, ponieważ trzeba posiadać odpowiednie kompetencje służące do jej wykorzystania i przekazywania,
– kompetencje rozwijamy dzięki zdobywaniu wiedzy, a uporządkowana wiedza jest jej podstawą,
– wiedzę można przyswoić samemu, a kompetencje rozwija się w kontaktach z innymi osobami,
– jedynie szkoła jest w stanie przekazać odpowiednio uporządkowany zasób wiedzy, przez specjalistów w wybranej dziedzinie…
Debata była bardzo wyrównana, bez widocznej przewagi argumentów po którejś ze stron, wszystkie jednak będą brane w dalszych etapach prac nad naszym modelem edukacji.
W tym dniu w trakcie zajęć w części projektowej tworzyliśmy również będące częścią najlepszego na świecie uniwersytetu centrum rozwoju kompetencji, ale o tej części opowiemy Wam w kolejnym rozdziale.